بنام پروردگار بصیر و دوستدار اهل بصیرت. دانشجوی عزیز و فهیم دارابی، جناب آقای «م- چ»، بنده نیز متقابلا، ضمن عرض سلام، آرزومندم که عزاداری جنابعالی و دیگر دانشجویان عزیز و هم کلاسیهای خوبت، مورد قبول درگاه حضرت حق قرار گیرد. ان شاء الله.
طرح پرسش:
جوان مؤمن و انقلابی، جناب آقای «م – چ»، در پرسش تازه ات اینگونه نگاشتی: «سلام.عزاداری های شما قبول. سوال و شبهه ای در کلاس «انقلاب اسلامی» پیش امده که : «از دعا نویسی نهی شده، و دعا نویس ها با اجنه در ارتباط هستند. لطفا پاسخ دهید مخصوصا قسمت دوم که دعا نویس ها هم با اجنه در ارتباط هستند».
پاسخ از پرسش:
1- قطعا طرح اینگونه پرسشها و پاسخ به آنها، اقدامی بسیار ضروری، کاربردی و مورد نیاز است؛ زیرا همگان شاهدیم، متأسّفانه در کنار جمع محدودی از دعا نویسان مؤمن و پای بند به آموزه های دینی، سودجویان فراوانی هستند که با سوء استفاده از عنوان مورد احترام «دعا نویسی»، به چاپیدن و فریب دادن افراد ساده لوح هستند؛ واز این طریق، آسیب های جدّی متنوّعی را به پیکره اسلام و مسلمین وارد ساخته اند؛
2- آنچه که در ادامه، شاهد مذمّت از شغل دعا نویسی و برخی از دعانویسان هستید، فقط در راستای پاسخ دهی از پرسش جنابعالی است؛ و به هیچوجه ناظر به کارکرد دعا نویسانی از دیار عزیزم «دارابکلا» و منطقه میاندرود نمی باشد؛ بدین جهت اعلام میدارم: انتظار از همه خوانندگان ارجمند این نوشته این است که از هرگونه پیشداوری در مورد مفاد این نوشته و انطباق آن به برخی از اشخاص، پرهیز نمایند؛
3- شغل دعا نویسی، همانند بسیاری از شغل های رایج در جامعه، دو سویه است؛ یک سوی آن، کسانی قرار دارند که پاکدامن هستند؛ و از انجام هرگونه اقدامات و حرکات خلاف شرع در این راستا، شدیدا گریزان هستند؛ امّا در سوی دیگر آن، کسانی هستند که اهل دوز و حقّه و کلک می باشند؛ و با شگردهائی خاصّ به فریب دادن افراد و سوء استفاوه از باورهای آنان هستند؛ بدین جهت اعلام میدارم:
الف- به هیچوجه نباید با بهانه قراردادن کارکردهای برخی از شیّادان، به صورت مطلق، اصل عمل «دعانویسی» را زیر سؤال برد، و بر هرفرد دعا نویس ناجوان مردانه تاخت؛
ب- نوشتن دعاهایی که از حضرات معصومین (علیهم السلام) رسیده و در کتب معتبر موجود است، اشکالی ندارد. ولی دعا نویسی حرفه‌ای، که امروزه در جامعه ما رواج دارد و شغل عده ای افراد سودجوست، صحیح نیست و مراجعه به چنین افرادی جایز نمی باشد؛
ج- امر دعا نویسی شرایط و ضوابطی دارد که باید دعانویسی بر اساس این شرایط و ضوابط باشد؛ از جمله این شرایط آن است که خود فرد دعانویس شخصی متخصص در علم حدیث شناسی و راوی شناسی (رجال و درایه) و یا لااقل عالم به معارف دینی و متقی و اهل فضل باشد؛ دیگر شرط دعانویسی این است که در نوشتن دعا از دعاهایی که ماثوره هستند و از طریق ائمه و اهل بیت (علیهم السّلام) نقل شده است استفاده کنند نه از هر دعایی و نه از هر ذکری؛
د- باید توجه داشته باشیم که اکثر افرادی که ادعای دعا نویسی دارند، دعانویس واقعی نیستند و متخصص امر دعانویسی محسوب نمی شوند و غالب این افراد حتی کمترین تحصیلات دینی که لازمه امر دعانویسی است را ندارند و به تجربه ثابت شده که غالب این افراد مکّار و دکّان دار هستند و حقیقتا چیزی جز آداب و رسوم موهوم ظاهری و مردم فریب ندارند و نیز دعاهایی را که می نویسند دعاهای ماثوره از اهل بیت (علیهم السّلام) نیست و اکثرا ساختگی و من درآوردی است؛ در نتیجه اگر دعانویسی که خود عالم و عامل به دین است و دعایی را که در کتب روایی ما آمده است و از اهل بیت (علیهم السّلام) نقل شده است را بنویسد می توانیم از نگاه دینی این دعا را مورد تایید بدانیم و آن را بکار ببندیم. ولی اگر دعای نوشته شده دعای مورد تایید کتب روایی و ادعیه معروف نباشد نمی توانیم این دعا را دعای مورد تایید دین بدانیم و استفاده از آن را مجاز اعلام کنیم؛
4- قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی های زیر را برای او برمی شمارد:
• جن موجودی است که از آتش آفریده شده، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است [ الرّحمن، 15]؛
• دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال است[ آیات مختلف سوره جنّ]؛
• دارای تکلیف و مسئولیت است [ آیات سوره جنّ و الرّحمن]؛
• گروهی از آنها مؤمن و صالح و گروهی کافرند.[ آیات سوره جنّ و الرّحمن]؛
• دارای حشر و نشر و معادند [همان، 15]؛
• قدرت نفوذ در آسمانها و خبرگیری و استراق سمع داشتند و بعداً منع شدند [ همان، 9]؛
• با بعضی از انسانها ارتباط برقرار می کردند و با آگاهی محدودی که نسبت به بعضی از اسرار نهایی داشتند، به اغوای انسانها می پرداختند [ همان، 6]؛
• میان آنها افرادی یافت می شوند که از قدرت زیادی برخوردارند، همان گونه که میان انسان ها چنین است [ نمل ، 39]؛
• قدرت بر انجام بعضی از کارهای مورد نیاز انسان را دارند.[ سباء ، 12 – 13]؛
• خلقت آنها روی زمین قبل از خلقت انسان ها بوده است [ حجر ، 27]؛
• در داستان حضرت سلیمان (ع) وقتى عفریتى از جن مدعى مىشود که می تواند تخت بلقیس را به نزد سلیمان آورد، پیش از آن که از مجلسش برخیزد،[ نمل، 40 – 30] حضرت سلیمان آن جن را تکذیب نمىکند، اگر چه در قرآن نیامده است که آن جن تخت را آورد[ جوادى آملی، عبدالله، تفسیر موضوعى، ج 1، ص 119]؛
• مقام و منزلت انسان از آنها برتر است و از این جهت خداوند به ابلیس دستور داد که بر انسان سجده کند و ابلیس از بزرگان طایفه جن است [کهف، 50]؛
5- از مجموع آیات ذکر شده استفاده می شود که جن یک موجود خیالی نیست. یک موجود واقعی مادی است که ارتباط با او امکان پذیر است. عده ای هم با او ارتباط برقرار کرده اند. اگرچه از روزگاران قدیم بین انسان و جن، شیوه های مختلفی از روابط تصور می شده است، اما ما تنها شیوه هایی را که در روایات معتبر آمده است می توانیم بپذیریم؛
6- بعضی از گونه های روابط مذکور که در قرآن و روایات و سخنان دانشمندان از آن ها یاد شده، عبارتند از:
ألف. پناه بردن به جن؛ در قرآن مجید آمده: ”و همانا مردانی از انس به مردانی از جن پناه می بردند، پس به سختی های ایشان می افزودند”.[ جن، 6]؛ رسم عرب چنین بود که هرگاه به بیابان هولناکی می رسیدند، به جن آن وادی پناه می بردند. اسلام این کار را نهی کرده و پناه بردن به آفریننده جن و انس را امر فرموده است. [نک: بحارالأنوار، ج 92، ص 148]؛
ب. تسخیر جن؛ تسخیر جنیان و به خدمت گرفتن آن ها، گرچه ممکن است، اما میان فقها درباره این که آیا چنین کاری جایز است یا نه؟، بحث است. قدر مسلم آن است که این کار نباید از راهی که شرعا حرام است صورت گیرد، یا باعث آزار و اذیت آنها شود. نیز نباید به کارگرفتن آنها برای کارهای نامشروع و حرام باشد؛ زیرا انجام کار نامشروع، حرام است چه با واسطه باشد یا بی واسطه[ منهاج الصالحین، خوئی، ابوالقاسم، ج 2، ص 8]؛
7- در خلال استفتائات از مراجع تقلید نیز، شاهد پرسش و پاسخ های فراوانی در مورد دعانویسی و مباحث مرتبط به آن هستیم؛ از باب نمونه به ذکر یک پرسش و پاسخ دو مرجع تقلید فعلی از آن، بسنده می نمایم:
سوال: آیا دعانویسی، فال‌گیری و جن‌گیری مورد تایید اسلام است؟ گرفتن پول یا هدیه در قبال نوشتن دعا چه حکمی دارد؟ نظر حضرت‌عالی درباره اقدام افرادی که بدون داشتن اطلاعات کافی دینی از طریق نوشتن دعا امرار معاش و کلاهبرداری می‌کنند، چیست؟ دادن پول به این افراد چه حکمی دارد؟
آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی: «نوشتن دعاهایی که از حضرات معصومین (علیهم السلام) رسیده و در کتب معتبر موجود است، اشکالی ندارد، ولی دعا نویسی حرفه‌ای که شغل افراد سودجوست، صحیح نیست و غالب کتاب‌هایی که به آن استناد می‌کنند، اعتباری ندارد. این امر اگر چه ممکن است، ولی شرعاً جایز نیست و بسیاری از مدعیان آن، افرادی دروغگو یا خطاکارند؛ همچنین فال‌گیری از خرافات است و گرفتن پول برای گرفتن فال جایز نیست.»
آیت‌الله صافی گلپایگانی: «نوشتن دعاهایی که با دلیل معتبر از ائمه معصومین (علیهم‌السلام) نقل شده و اجرت گرفتن در مقابل آن، اشکال ندارد، ولی مراجعه به فال‌گیرها یا دعانویسانی که به صورت‌های مختلف از منابعی که اعتبار شرعی ندارد، نقل می‌کنند یا می‌نویسند، جایز نیست و پول گرفتن این گونه اکل مال به باطل و حرام است. والله العالم