حجت الاسلام و المسلمین محمد رسول آهنگران عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ضمن مصاحبه ای با خبرنگار بلاغ با اشاره به عوامل پیدایش و شکل گیری جریان های تکفیری به بررسی روش های صحیح تبلیغی و مواجهه با جریان های انحرافی پرداخت.
پیدایش جریان های تکفیری و علت گرایش به این گروه ها چیست؟
عوامل متعددی در این زمینه وجود دارد مانند: عملکرد دولت های استعماری که باعث بدبینی ذهنیت عموم مردم نسبت به اسلام و مسلمانان می شود. همچنین فقدان اطلاعات درست و عدم آگاهی صحیح است و عوامل اقتصادی قطعا در این زمینه نقش دارد. از عوامل دیگر عقده های درونی است. همچنین رفتارهای غلط متصدیان دینی و مبلغان دینی باعث می شود برای افراد به راحتی این مسئله جا بیفتد که دین اسلام دینی است به راحتی جواز توهین و تکفیر دیگران را صادر کرده است. جریان های انحرافی از ابتدای اسلام وجود داشته است منتها به شکل های مختلف در طول تاریخ بوده است و هر دوره به یک صورتی بروز پیدا کرده است.
راه صحیح و شیوه صحیح برخورد با این جریان ها به چه شکل است؟
یک تمایز وجود دارد بین جریان های تکفیری الان و آنچه قبلا وجود داشته است. امروزه این جریان ها شکل سازمان دهی شده ای دارند. الان حکومت ها و دولت هایی در کشورهای مختلف منافع شان اقتضا می کند که خیلی مفصل و قوی و به صورت تشکیلاتی عمل کنند اما سابق اینگونه نبوده است. قهرا در برخورد با اینها باید به دو شیوه سازمانی و فردی عمل کرد. در بخش سازمانی باید ما در تعامل با حکومت ها و کشورهای اسلامی که دغدغه مقابله با این گروه های تکفیری را در سطح بین الملل دارند وارد گفتگوی حداقل دیپلماتیک در راستای مبارزه با این جریان ها بشویم لذا یک راه اقدامات در حوزه بین الملل هست.
در حوزه داخلی باید ابعاد مختلفی که تاثیر گذار در معرفی درست دین است مانند؛ نشر اسلام از طریق قرائت اهل بیت که اسلامی است رحمانی و رحمت برجسته ترین معرف آن است. برجسته ترین نقطه ای که از اسلام در قرائت اهل بیت می بینیم رحمانی بودن است که در قرائت اهل بیت(علیهم السلام) از اسلام کاملا هویداست. باید در این راستا تلاش جدی کرد.
چه عواملی باعث ایجاد تنش و ایجاد بهانه برای گرایش به گروه های تکفیری می شود؟
وقتی به سیره اهل بیت مراجعه می کنیم می بینیم که اهل بیت (علیهم السلام) بهترین شیوه دعوت به اسلام را معرفی عملی بر شمرده اند. "کونوا دعاةالناس بغیر السنتکم" با عمل و رفتار باید دعوت کرد. بیشتر مردم تحت تاثیر عملکردها هستند. قشر عموم مردم کمتر تحت تاثیر استدلال هستند و بیشتر رفتار و عمل تاثیر می گذارد. لذا در سیره ائمه(علیهم السلام) و پیامبر اکرم(ص) هم وجود دارد.مانند داستان معروف خرما که فرمودند:"من چون خودم خرما خوردم توصیه به ترک خرما نمی کنم." قهرا معرفی درست خیلی تاثیر گذار است و نشان دادن رافت اسلامی باید از طریق رفتار صورت پذیرد.
شیوه صحیح مواجهه با سیل شبهات شبکه های وهابی چگونه است؟
همانطور که باید بر رفتار و عمل اهتمام داشته باشیم با توجه کنیم که قشر تحصیل کرده برهان و استدلال را می پذیرند و این نخبگان در کل جامعه نفوذ داشته و در تغییر دیدگاه مردم تاثیر گذارند. متاسفانه سیستم های آموزشی ما نتوانستند داده های لازم که حکم پادزهر را دارند به جوانان ما بدهند. من البته نمی گویم که تلاش نشده که قهرا و قطعا تلاش صورت گرفته، قابل تقدیر است ولی این تلاش ها کم بوده است. الان در بخش تبلیغ ما باید به قسمت های استدلالی و برهانی اهمیت بدهیم و در منبرها که سبقه استدلالی دارد و به افرادی که این توان را دارند ارزش بیشتری داده شود.
متاسفانه این ایراد هم وارد است که مراکز تبلیغی ما معمولا از سخنرانی هایی حمایت می کنند که بیشتر جنبه بحث های غیر استدلالی دارند. هرجا شما در قرآن می بینید ابتدا سخن از ایمان است و بعد عمل صالح، لذا ما باید از داده هایی که مردم را به ایمان می رسانند استفاده کنیم که از جنس استدلال و برهان هستند. در بخش تبلیغ نباید منفعلانه بود. حالا بخش هایی باید به ذائقه مخاطب اهمیت داد اما در قسمتی باید فعال عمل کرد و تاثیر گذار بود. مثلا اشکالی ندارد اگر ایام محرم برای جوان های جلسه پرسش و پاسخ گذاشته شود.
از آنجایی که وحدت بین شیعه و سنی تاثیر بسزایی در جلوگیری از گرایش به جریان های تکفیری دارد در رابطه با اصل وحدت و حدود آن چه نکاتی حائز اهمیت است؟
من فکر نمی کنم عاقلی باشد که دلسوز دین باشد و ببیند که یکسری رفتارهایی باعث ضرر به کل دین می شود و در عین حال به وحدت توجه نکند و نسبت به حس وحدت اهتمام لازم را به خرج ندهد. مسلما وحدت را همه قبول دارند و اتفاقا در روایات ما مشخص شده است که چه رفتارهایی را در این زمینه باید انجام داد و از رفتارهایی که باعث تنش در اصل دین می شود باید اجتناب کرد. ولی باید از این جهت هوشیار بود که در جریان وحدت نباید خودباخته شویم و از مرزهای خودمان عقب تر برویم. همه کسانی که دلسوز دین هستند اصل وحدت را قبول دارند. اما معنایش عقب نشینی از داشته های خودمان نیست که تاثیر منفی بر روی مردم خودمان داشته باشد.
گاهی رفتارهایی را برای حفظ وحدت از دوره بعد از انقلاب انجام داده ایم. بنده اعتقادم این است که بعضی از رفتارها باید مورد نظرسنجی قرار بگیرد که آیا واقعا تاثیرش مثبت بوده است یا منفی؟ با مطالعه و دقت و استفاده از امکانات امروزی مثل جمع اطلاعات و آمار و کارهایی که در نظرسنجی ها صورت می گیرد می توان این رفتارها را ارزیابی کرد. خیلی وقتها ما فکر می کنیم که در حفظ وحدت فلان تاکتیک تاثیر مثبت دارد و حال آنکه عکس آن درست است. باید مراکز فعال در این زمینه ها وارد مطالعات میدانی در رابطه با موارد مختلف بشوند.
چه نکاتی را در تبلیغ دینی باید مورد توجه قرار داد؟
ما در روش تبلیغ دین بیشتر باید توجه به واجبات و محرمات داشته باشیم. نه اینکه تکیه و تاکید ما بر مستحبات بیشتر از واجبات باشد. درجه اول کار ما باید روی واجبات و محرمات باشد و بعد در درجه بعدی مستحبات و ... ما باید در معرفی و تبلیغ تکیه مان روی تکالیف الزامی دین باشد. مستحبات خوب است اما در اولویت بعدی. برای مثال مردم فکر می کنند که اگر احیاء شب قدر را از دست بدهند گناه خیلی بزرگی است. ولی این مطلب اینقدر اهمیت ندارد. اما اینقدر که نماز صبح مردم قضا می شود و به آن اهمیت داده نمی شود.
البته من روی این مثال تکیه ندارم و فقط برای رساندنم منظورم از آن بهره بردم. عمده عرضم این است که در معرفی دین باید به قسمت های الزامی آن تاکید کنیم. مثل رعایت حقوق دیگران و اجتناب از ظلم به دیگران که آمارهایی که قوه قضاییه از پرونده ها اعلام می کند نشان می دهد وضعیت جور دیگری است. وجود مبارک سیدالشهداء(ع) که در آخرین لحظه امام سجاد(ع) را در آغوش گرفتند به ایشان توصیه کردند که "پسرم ظلم نکن به کسی که ناصر و کمک کاری جز خدا ندارد." چندین نفر از ائمه معصوم ما آخرین توصیه شان دوری از ظلم بوده است. دوری از ظلم در واجبات و محرمات جایگاه برجسته ای دارد و باید به آن توجه شود.
در تبلیغ دین استفاده از احساسات اهمیت دارد ولی نباید در تبلیغ دین صرفا از ابزار احساسی استفاده کنیم. معرفی دین با استفاده از شیوه های احساسی نباید از مرز و حد درستش فراتر برود. ما نباید جامعه را احساساتی کنیم چون وقتی جامعه را تحت تاثیر عوامل احساسی قرار بدهیم ممکن است موج سوارانی فردا از آن سوء استفاده کنند. در سخنرانی ها و تبلیغ دین جنبه معقول باید جایگاه خودش را داشته باشد. هرچند ابزار احساسی به عنوان یک ابزار تبلیغی لازم است اما نباید از حد و مرزش فراتر رود.
از اینکه وقت تان را در اختیار ما قرار دادید سپاسگزاریم. در پایان اگر نکته خاصی مد نظر دارید بفرمایید
اقدامی که در سایت بلاغ صورت می گیرد بسیار کار میمون و مبارکی است که دنبال مبلغان می روید و مصاحبه می کنید. اعتقاد من این است که افراد تا مجبور نشوند کار نمی کنند. من همیشه نظرم این بود که دفتر تبلیغات باید ممهز بشود در تبلیغ و عمده تمرکزش در بحث تبلیغ باشد. اسمش هم دفتر تبلیغات است.
الان مردم نگران جدی جوانانشان هستند و اگر ببینند یک مرکزی به صورت قوی و خیلی خوب به جوانانشان خوراک فکری می دهد حاضرند حتی به عنوان کمک به جوان خودش هزینه کنند. ضمن اینکه توجه به تبلیغ سنتی و نوین هردو لازم است و نباید توجه به یکی ما را از دیگری غافل کند.