بنام پروردگار بصیر و دوستدار اهل بصیرت. دلدادگان حسینی سلام علکم، امیدوارم با تأیید امام مهدی (علیه السّلام) عزاداریهایتان مورد قبول درگاه حضرت حق قرار گیرد. پرسش کننده محترمی (سرکار خانم «ک...»، از طلّاب سطح 4 جامعه الزّهرا سلام الله علیها)، چنین نگاشت: «سلام استاد؛ شرمنده مزاحمتون شدم یه سوال دارم از خدمتتون، آیا کلمه «فردوس» واژه عربیه یا غیر عربی؟ از چند نفر پرسیدم ولی نظرات مختلفی را شنیدم؛ گفتم از محضر شریف شما سوال کنم».
ضمن سپاس از سرکار خانم «ک...» و آرزوی مؤفّقیّت بیشتر برای همه فعّالان در عرصه پرسش و پاسخ، ذکر نکات ذیل را در جهت پاسخ از پرسش مذکور سومند میدانم:
نکته اوّل: دانشوران لغوی (أعمّ از فارسی نگاران و عربی نویسان)، معانی متعدّدی را برای کلمه زیبای «فردوس» ذکر نمودند؛ رایج ترین آنها عبارت است از : «باغ ، بوستان، بستان، بهشت، ارم، پردیس، جنان، جنت، خلد، دارالسّلام، رضوان، مینو، نعیم»؛
نکته دوّم: کلمه «فردوس» با ساختار عربیش، دو بار در قرآن کریم ذکر شده است:
1- «إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ کاَنَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلاً» (کهف، آیه 107) : «همانا کسانى که ایمان آوردهاند و کارهاى شایسته کردهاند باغهاى فردوس جاى پذیرایى آنهاست»؛
2- خداوند منّان، پس از ذکر اوصاف نیک مؤمنان، در جهت تبیین جایگاه رفیع آنان فرموده است:«أُولئِکَ هُمُ الْوارِثُونَ. الَّذینَ یَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فیها خالِدُونَ» (مؤمنون، آیه 10- 11) : «آنها وارثانند. همان وارثانى که فردوس و بهشت برین را به ارث مىبرند و جاودانه در آن خواهند ماند»؛
نکته سوّم: کلمه «فردوس» از جمله واژگان قرآنی «مُعرّب» (= عربی شده) محسوب می شود؛ یعنی جزء لغاتی است که پس از تغییر و تصرف به شکل لغت عربی درآورده شده است. نظر صحیح این است که ریشه کلمه «فردوس»، فارسی است؛
نکته چهارم: باید به این حقیقت توجه داشت که، هیچ زبان معتبر و مهمى را نمی‌توان یافت که کلماتى از زبان‌هاى دیگر در آن وارد نشده باشد. منتها لغات خارجى در چهارچوب زبان اصلى و تحت قواعد و ضوابط آن تغییر می‌یابند و رفته رفته جزو زبان اصلى به حساب می‌آیند. زبان عربى هم از این قاعده مستثنا نیست و در طىّ قرون قبل از اسلام به تدریج کلماتى از زبان‌هاى اقوام همسایه و همجوار مانند حبشى، مصرى، ایرانى، رومى و ... در آن راه یافته و به شکل کلمات عربى و تحت قواعد آن در آمده است [ معرفت، محمد هادى، علوم قرآنى، ص 331 - 334 مؤسسه فرهنگى التمهید، قم، چاپ چهارم، 1381ش؛ مصباح یزدى، محمد تقى، قرآنشناسى، ج 1، ص 86، مؤسسه آموزشى وپژوهشى امام خمینى، قم، چاپ دوم، 1380ش]
نکته پنجم: بدون تردید قرآن کریم به زبان عربی نازل شده است، اما در خلال آیات آن، واژه‌هایی وجود دارد که در اصل، غیر عربی بوده‌اند، سپس در میان عرب‌ها نیز مرسوم گشته و در قرآن بکار برده شدند. و این واژه‌ها، کلماتی ناآشنا برای آنها نبوده و نمی‌توان اینها را کلماتی تماماً غیر عربی دانست؛ جلال الدّین سیوطی در «المهذّب»، 140 واژه ی قرآنی را معرب - یعنی غیر عربی الاصل که سپس عربی شده است - شمرده است.
نکته ششم: قائلان به وجود لغات غیر عربی در قرآن بر آنند که بودن چند فقره لغت غیر عربی، قرآن را از صفت عربی نمی اندازد، چنان که قصیده و غزل فارسی هم با آنکه لغات عربی بسیاری دارد، ولی این واژگان عربی اش، آن را غیر فارسی یا عربین نمی گرداند. و امروزه زبان شناسان همه پیرو این نظریه اند و برآنند که هیچ زبانی از زبانهای زنده و حتی مهجور جهان نیست که در آن کم یا بیش لغات دخیل از زبان دیگر وجود نداشته باشد؛
نکته هفتم: دانشور خوش آوازه معاصر در حوزه قرآن شناسی (؛ یعنی آقای بهاء الدّن خرّمشاهی)، در مقاله «کلمات فارسی در قرآن»، از وجود 47 واژه فارسی «مُعرَّب» در قرآن خبر داده است؛ وی، از کلمه «فردوس»، به عنوان سی و سوّمین واژه فارسی راه یافته به قرآن خبر داده است و در این رستا اینگونه نگاشته است: «سیوطی در اتقان ( 2 / 137) و مهذب ( ص 100-102) و جوالیقی آن را مُعَرَّب، و بر وفق منابع مختلف رومی [ یعنی یونانی ] و سریانی می شمارد ( المعرب، صص 240-241). ...؛ شکل فارسی واژه پردیس است که به معنی باغی بوده است که جانوران را در آن نگه می داشته اند » ( فرهنگ واژه های فارسی در زبان عربی، ص 492). آرتور جفری می نویسد: « فردوس نمایاننده ی پارادئی سوس یونانی است. هوفمان بر شالوده ی جمع آن، فرادیس، واژه را مستقیماً گرفته شده از یونانی می داند ... اصل واژه، ایرانی است. در اوستایی « پاییزیدئزا » در حالت جمع به معنای جای گرد دوربسته است. گزنفون این واژه را وارد زبان یونانی کرد و برای باغها و گردشگاههای شاهنشاهان ایران به کار برد ... فولرس گمان می برد که صورت قرضی واژه، فرادیس است و فردوس بعداً از روی آن ساخته شده است ... » ( واژه های دخیل، صص 327-328).
منبع: http://darabkola94.blogsky.com