نگاهی به برخی از حملات خونین به مراسم اربعین حسینی در دورۀ معاصر

درآمد
در فرهنگ عاشورا، اربعین به چهلمین روز شهادت امام حسین(ع) گفته می شود که مصادف با روز بیستم ماه صفر است. اعتبار اربعین امام حسین(ع) از گذشته های دور میان شیعیان شناخته شده بوده است. در کتاب «مصباح المتهجد» شیخ طوسی که حاصل گزینش دقیق و انتخاب معقول شیخ طوسی از روایات فراوان درباره تقویم مورد نظر شیعه درباره ایام سوگ و شادی و دعا و روزه و عبادت است، آمده است:

روز 20 صفر (یعنی اربعین) زمانی است که حرم امام حسین علیه السلام، یعنی کاروان اسرا، از شام به مدینه مراجعت کردند. و روزی است که جابر بن عبدالله بن حرام انصاری، صحابی رسول خدا صلی الله علیه و آله از مدینه به کربلا رسید تا به زیارت قبر امام حسین علیه السلام بشتابد و او نخستین کسی است از مردمان که قبر آن حضرت را زیارت کرد.[1]
زیارت امام حسین(ع) در این روز مستحب و یکی از نشانه های شیعه است. این زیارت، همانا خواندن زیارت اربعین است که از امام عسکری(ع) روایت شده که فرمود: علامات مؤمن پنج تاست که یکی از آنها زیارت اربعین است. بر همین اساس در این روز، با تدبیر الهی خاندان پیامبر’ یاد نهضت حسینی برای همیشه جاودانه شد.[2] در روز اربعین شیعیان در حد توان سعی می کردند مانند جابر بر مزار امام حسین علیه السلام گرد آمده و آن امام را زیارت می کردند[3]. این سنت تا به امروز به قوت برپاست و هر سال میلیون ها زائر در اربعین حسینی در کربلا حضور می یابند و آن را گرامی می دارند.
با این که مراسم اربعین، یک شعار مذهبی مسلمانان شیعه برای بزرگداشت شهادت سالار جوانان اهل بهشت یعنی امام حسین(ع) شمرده می شود، با این حال به شیوه های گوناگون مورد هجوم متعصبان و دشمنان شیعه قرار گرفته که این حملات برخی از مراسم اربعین را در طول تاریخ به خاک و خون کشیده است. نوشتار حاضر گزارش مختصری است از برخی حملات خونین در اربعین حسینی در دورۀ معاصر که به شهادت تعداد قابل توجهی از مسلمانان شیعه انجامیده است و در حقیقت برگ دیگری است از مظلومیت های شیعیان و نابخردی و قساوت دشمنان تشیع و اهل بیت(ع)
اربعین های خونین در عراق معاصر
1- اربعین های خونین 1390 تا 1397 قمری
از گذشته های دور در عراق، روز اربعین صدها هزار زائر به سوی حرم امام حسین(ع) می آمدند که امروزه تعداد آنها به میلیون ها تن هم می رسد. عزاداران با حالتی از حزن و اندوه و با سرها و پاهای برهنه و لباس سیاه و علامت مصیبت زدگی گریه می کنند، بر سرو صورت می زنند و به رسول اکرم’ برای شهادت فرزندش امام حسین(ع) تسلیت می گویند و در جلو هر دسته، پرچم هایی سیاه در اهتزاز است.[4] عزاداری برخی در این روزها شکل ویژه دارد. برای مثال هیئت «طویریج» عراق که هیئتی بسیاری قدیمی است، هنگام عزاداری هروله می کنند؛ یعنی نه می دوند و نه به شکل عادی راه می روند؛ بلکه حالتی سراسیمه دارند که تداعی کننده شرایط اسرای کربلاست. علامه بحرالعلوم نیز که در عزاداری این هیأت شرکت می کردند، یک بار حین عزاداری عمامه شان را انداخته و اعلام کردند: امام زمان# را دیدم که ایشان هم در این هیأت بودند و چنین کردند. در پیشاپیش برخی دسته ها، شبیه برخی شهیدان کربلا و نیز لشکریان دشمن ستمکار حرکت می کنند و هودج هایی از زنان در میان آنان است و مانند اسیرانی که از شام به سوی مدینه بازمی گردند، ظاهر می شوند و روز اربعین از کربلا عبور می کنند. جمعیت کثیری با دیدن این صحنه های غم انگیز متأثر شده و بر سر و سینه می زنند. دکتر علی الوردی می نویسد: همزیستی مسالمت آمیز در منطقه دیاله بین شیعه و سنی مشاهده می شود و بسیار دیده می شود که محله سنی ها در برخی دسته های عزاداری و مجالس حسینی شرکت می کنند و برخی از آنان دسته های مخصوص به خودشان را بیرون می آورند و این وضع در شهرهایی چون ناصریه دیده می شود.[5]
با تسلط بعثی ها در زمان احمد حسن البکر از همان ابتدا سیاست سرکوب و خشونت علیه اکثریت مردم عراق یعنی مسلمانان شیعه شدت یافت. از جمله اقدامات خونبار بعثی ها منع خشونت آمیز مراسم مذهبی عزاداری شیعیان بود. کاروان های عزاداری که پیاده (به ویژه از نجف) به کربلا حرکت می کردند و اغلب علمای دینی نیز در آنها حضور داشتند، چندین نوبت از سوی رژیم بعثی عراق، جلوگیری یا به خاک و خون کشیده شد. از جمله در سال 1397 قمری زائران که برای بهره برداری های تبلیغی و سیاسی بر ضد طاغوت عراق، برنامه ریزی های مفصلی کرده بودند، حکومت عراق با شدت و خشونت، راهپیمایان را در طول راه، از آسمان و زمین به گلوله بست. این حادثه، به صورت پیاپی در سال های 1390، 1395، 1396 قمری بی سابقه بود و نجف آن سال بسیج کنندۀ این نیروی عظیم مردمی بود که از کنار مرقد امیرالمؤمنین(ع) به راه افتاد و پس از چهار روز پیاده روی به کربلا رسید. حرکت موکب های پیاده و شعارهای طول راه و سخنرانی های متعدد، همه نوعی معارضه با حکومت بعث بود. امواج گستردۀ مردمی با شعار «ابد والله ما ننسی حسینا» (به خدا قسم، هرگز حسین را فراموش نخواهیم کرد) به راه افتاده بود. نیروهای دولتی برای جلوگیری از رسیدن زائران به کربلا، برنامه های مختلفی داشتند و درگیری هایی نیز پیش آمد و به شهادت عده ای از عزاداران انجامید. وقتی هم که به کربلا رسیدند، حوادثی شدیدتر پیش آمد و عده دیگری شهید و جمع بسیاری دستگیر شدند و نهضت شیعی اربعین آن سال، در خاطرۀ تاریخ ثبت شد و مبدأ الهام و شور و حال برای سال های بعد گردید. این حادثه در سال 1356 شمسی واقع شد.[6]
2- اربعین های خونین 1388 ـ 1392 شمسی در عراق
صدام در دوران حاکمیت بیش از سی سالۀ خود، همه مراسم های عزاداری اهل بیت(ع) را تعطیل کرد، اما پس از نابودی حکومت صدام، بغض های فروخوردة چندین ساله سر باز کرد و انفجاری از حضور شیعیان در حرمین شریفین رخ داد و مراسم پیاده روی و زیارت اربعین به بزرگ ترین و باشکوه ترین تجمع جهانی شیعیان تبدیل گردید.[7]
امروزه اربعین امام حسین(ع) بیش از مناسبت های دیگر شاهد حضور فعال مسلمانان از عراق و دیگر کشورهای اسلامی است و تعداد زائران بارگاه ملکوتی امام حسین(ع) در سال های 2009 و 2010 بین 10 تا 14 میلیون نفر بوده است. آمارهای مراکز مختلف گویای آن است که مراسم زیارت اربعین سال 2013 که با حضور حدود 20 میلیون نفر برگزار شد، بزرگ ترین تجمع بشری در جهان بوده است.[8] همچنین هر سال، خیل عظیمی از پیروان سایر ادیان از جمله مسیحیت نیز به همراه دسته جات و هیئت های عزاداری برای شرکت در مراسم اربعین سرور سالار شهیدان وارد کربلا می شوند.[9]
بر این اساس، بزرگ ترین همایش انسانی دنیا در اختیار شیعیان است؛ در حالی که کنگره عظیم حج هر سال با حضور حداکثر ۴ میلیون مسلمان برگزار می شود، چند سالی است که جمعیتی بسیار بیشتر، در زیارت اربعین امام حسین(ع) گرد هم می آیند و در حالی که حاجیان هر سال حداکثر ۲۰ کیلومتر پیاده روی دارند، شیعیان عراق از شهر های مختلف این کشور مانند بصره، ناصریه و نعمانیه گاهی حدود ۴۰۰ کیلومتر را پیاده طی می کنند تا به نجف اشرف برسند. میلیون ها عزادار دیگر هم از سراسر جهان خود را به نجف اشرف می رسانند و از آن جا تا کربلای معلی حدود ۸۰ کیلومتر را پیاده طی می کنند تا در روز اربعین به کربلا برسند. به این ترتیب، حج حسینیان در کربلا، سعی بین صفا و مروه آنها در بین الحرمین و لباس احرام آنها، لباس عزای سیدالشهداست. کوتاه ترین مسیری که در اربعین با پای پیاده به سوی کربلا طی می شود از شهر نجف اشرف است که تا کربلا حدود 90 کیلومتر فاصله دارد. این در حالی است که برخی زائران از بصره و برخی دیگر از شهرهای جنوبی و شمالی عراق پیاده عازم کربلا می شوند.
3- تشدید حملات انتحاری تکفیری ها در عراق در اربعین حسینی در سال های اخیر
در سال های اخیر دولت عراق تدابیر امنیتی شدیدی را برای حفظ امنیت مراسم عزاداری اربعین اتخاذ می کند و ده هاهزار نیروی پلیس، ارتش و سرویس های امنیتی عراق مسؤولیت حفظ امنیت زائران حسینی را برعهده گرفته اند. با وجود تدابیر شدید امنیتی، تروریست های تکفیری هر سال اربعین حسینی را در عراق به خاک و خون می کشند. برای مثال در سال 1392 «ابوبکر البغدادی» سرکرده گروه های تکفیری عراق زائران اربعین حسینی را تهدید به قتل کرد. وی در فایلی صوتی که منتشر شد، گفت: «چند سالی است که حضور شیعیان در اربعین رشد کرده. ما امسال با تمام قوا وارد عمل خواهیم شد و در اربعین امسال، همانند عاشورای ۶۱ هجری، تمامی شیعیان را به خاک و خون می کشیم!.. . «زیارت حسین (حضرت سیدالشهداء(ع)) در اربعین، نماد اتحاد شیعیان شده است و ما باید به این اتحاد و همدلی ضربه ای اساسی وارد کنیم».[10]
بر اساس همین تهدیدات، اربعین 1392ش در شهر شیعه نشین بصره یک تروریست القاعده که یونیفورم پلیس عراق را بر تن داشت، در انفجاری تروریستی بیست تن از زائران حضرت اباعبدالله الحسین(ع) را به خاک و خون کشید که در میان آنان زنان و کودکان نیز بودند. در این عملیات تروریستی ده ها تن نیز زخمی شدند. در اربعین همین سال در ادامه حملات تروریستی علیه زائران حضرت سیدالشهداء(ع)، بر اثر وقوع سه حمله خونین ۳۶ زائر در جنوب بغداد به شهادت رسیدند و حدود یکصد نفر نیز زخمی شدند. همچنین در جریان حمله مسلحانه در غرب بغداد، پنج نفر از اعضای یک خانواده کشته شدند. تعداد شهدای انفجار تروریستی نیز به 53 نفر رسید. علاوه بر آن، یک تروریست در عملیاتی نزدیک یکی از خیمه های توزیع غذا و آب در میان زائران عازم کربلا، کمربند انفجاری خود را منفجر کرد. وزارت کشور عراق در بیانیه ای اعلام کرد بعدازظهر پنج شنبه بر اثر منفجر شدن کمربند انفجاری یک تروریست در میان زائران در منطقه الدوره در جنوب بغداد، ۲۰ نفر به شهادت رسیدند و ۴۰ نفر دیگر نیز زخمی شدند. در جریان یک عملیات تروریستی دیگر در منطقه یوسفیه در ۲۵ کیلومتری جنوب بغداد، هشت نفر از زائران شهید و ۳۲ نفر زخمی شدند. به گفته منابع امنیتی، حمله انتحاری سوم در شهر لطیفیه، در ۴۰ کیلومتری جنوب بغداد، دست کم ۸ شهید و ۱۸ مجروح بر جای گذاشت. بر اثر حمله تروریستی به زائران اربعین در نزدیکی بعقوبه (در ۶۰ کیلومتری شمال شرق بغداد) نیز پنج نفر به شهادت رسیدند. روز سه شنبه نیز به دنبال انفجار دو خودروی بمب گذاری شده در نزدیکی محمودیه در جنوب بغداد ۲۴ نفر دیگر شهید شدند.
شبکه خبری المیادین از کشته و زخمی شدن 9 تن در حمله خمپاره ای به عزاداران اربعین حسینی در جنوب بغداد خبر داد. به گز ارش ایسنا به نقل از شبکه خبری المیادین، در حمله خمپاره ای که امروز (شنبه) به جمع زائران اربعین حسینی در منطقه اللطیفیه بغداد صورت گرفت، دو زائر کشته و هفت تن دیگر زخمی شدند.[11] همچنین یک منبع در پلیس عراق اعلام کرد که سه گلوله خمپاره در اولین ساعات صبح امروز به منطقه اللطیفیه اصابت کرد. این حمله، زائرانی را که در حال رفتن به کربلا بودند، هدف قرار داد. از سوی دیگر شبکه المیادین اعلام کرد که نیروهای امنیتی عراق تعداد زیادی موشک از نوع گراد و سکوی پرتاب آن را کشف کرده اند که قرار بود از این موشک ها برای حمله به شهر کربلا در ایام عزاداری اربعین حسینی استفاده شود.[12] به گزارش واحد مرکزی خبر و به نقل از خبرگزاری الفرات نیوز، مقام های امنیتی اعلام کردند: تروریست ها با استفاده از چند نارنجک دستی به زوار اربعین حسینی در منطقه بغداد الجدیده در شرق بغداد حمله کردند. بر اثر این حمله سه زائر شهید و هفت نفر دیگر زخمی شدند. الجزیره هم در گزارشی اعلام کرد: بیست نفر در یک انفجار انتحاری در شمال بغداد کشته شدند.[13]
اربعین حسینی سال گذشته در حالی به پایان رسید که در شهر کربلا نیز 41 تن کشته و 144 نفر زخمی شدند.[14] استاندار کربلا نیز از سقوط یک خمپاره به سه کیلومتری ورودی شرقی کربلا خبر داد که این حمله نیز تعدادی کشته بر جای گذاشت. استاندار کربلا القاعده و طرفداران حزب منحل شده بعث را مسؤول این حملات دانست.
موصل نیز دیگر ایستگاه تروریست ها برای ایجاد ناامنی در عراق بود. در حمله مسلحانه به یک اتوبوس حامل زائران اربعین حسینی در شهر تلّعفر واقع در شمال عراق، 12 نفر از جمله شش زن کشته و 12 نفر دیگر زخمی شدند.[15]
نوری المالکی نخست وزیر وقت عراق نیز در بیانیه ای تاکید کرد: حضور میلیونی زائران در مراسم اربعین، طرح هایی را که با هدف ایجاد فتنه و آشوب طایفه ای و برهم زدن امنیت و ثبات در عراق صورت گرفت، به شکست کشاند. مالکی حضور گسترده زائران شیعه در این مراسم را ضربه ای محکم به تکفیری ها، بعثی ها و حامیان طایفه گرایی در عراق دانست و افزود: برگزاری این مراسم با توجه به این که زائران از تمام استان های عراق با پای پیاده و پیمودن مسافت های طولانی خود را به کربلا رساندند، حیرت جهانیان را برانگیخت. عراقی ها در این حضور میلیونی پایبندی خود را به دستاوردهای دموکراتیک شان از جمله برخورداری از آزادی، امنیت و ثبات جهت برگزاری مراسمی دینی اعلام کردند.
4- عزاداران اربعین حسینی، قربانی حملات بیوتروریسم تکفیری ها
بیوتروریسم عملی مجرمانه است که در آن تسلیحات بیولوژیکی و شیمیایی علیه شهروندان و غیرنظامیان استفاده می شود. عاملان این گونه اعمال مجرمانه عمدتا از میکروارگانیسم ها همچون باکتری، ویروس و قارچ یا از سموم ناشی از این میکروارگانیسم ها در تسلیحات و بمب یا اعمال تروریستی خود استفاده می کنند.[16] بیوتروریسم از این جهت بسیار خطرناک است که پس از انجام عمل تروریستی یا تماس با آن، نمی توان به راحتی آن را حذف یا درمان کرد. در سال های اخیر تعداد زیادی از عزاداران شیعه قربانی سلاح های بیولوژیک شده اند. از جمله در 25 رجب 1426 مصادف با شهادت امام موسی کاظم(ع) تکفیری ها با پخش غذاهای مسموم در اطراف حرم آن حضرت و همزمان انجام انفجارهای متعدد در کاظمین بین صفوف عزاداران، 1500 تن از شیعیان را به شهادت رساندند که در نوع خود بزرگ ترین عملیات بیوتروریستی از راه مسمومیت مواد خوراکی در تاریخ این عملیات ها به شمار می رود.[17]
حملات بیوتروریستی علیه عزاداران اربعین حسینی در سال های اخیر در دستور کار گروه های تروریستی قرار گرفت؛ به طوری که «سپهبد عثمان الغانمی» فرمانده فرات میانی ارتش عراق، با اعلام آغاز اجرای طرح گسترده امنیتی برای زیارت اربعین حسینی، از تلاش ها برای مسموم کردن آب و غذای زائران خبر داد. وی تأکید کرد: سازمان های تروریستی فهمیده اند که اجرای عملیات به وسیله ماشین های بمب گذاری شده، سخت شده است؛ لذا تصمیم گرفته اند با مسموم کردن آب و غذا به زوار حمله کنند.[18] یک منبع امنیتی عراق هم اعلام کرد که نیروهای امنیتی عراق اندکی پس از توزیع غذاهای مسموم بین زائران در شهر المسیب واقع در شمال حله، سه زن تروریست توزیع کننده این غذاهای آلوده را شناسایی کردند.[19]
5- شهادت تعدادی از اهل تسنن مدافع عزاداران اربعین
در مراسم اربعین هر سال اهل تسنن نیز در قالب نیروهای بیداری[20] اقدام به تأمین امنیت عزاداران سیدالشهدا(ع) در مناطق تحت مأموریتشان می کنند؛[21] ولی در یک اقدام تروریستی دیگر، افراد مسلح با پوشیدن لباس نظامی عراقی، به منزل یکی از عناصر نیروهای سنی مذهب بیداری در منطقه زیدان در شهرستان ابوغریب حمله کرده و وی را به همراه همسر و سه فرزندش کشتند.[22]
اربعین های خونین در پاکستان
1- اربعین خونین لاهور و کراچی
در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۱ (۵ بهمن ۱۳۸۹) انفجار بمب در دسته عزاداران اربعین در لاهور پاکستان ده ها نفر را به خاک و خون کشید. این بمب که در منطقه «گوهاری چوک» لاهور منفجر شد، منجر به شهادت سیزده تن و زخمی شدن 52 نفر دیگر از شیعیان شد. این بمب که در یک کیف دستی قرار داشت، توسط پسر نوجوانی که توسط تکفیری ها اجیر شده بود، به میان عزاداران برده شده بود. طالبان پاکستان با صدور بیانیه ای انفجار لاهور و به خاک و خون کشیده شدن مسلمانان شیعه در این شهر را بر عهده گرفتند.[23]
همزمان با انفجار لاهور، انفجار دوم نیز در منطقه «مالیر» شهر کراچی روی داد که در اثر آن سه تن کشته و ده تن دیگر زخمی شدند. بمب گذار انتحاری که بمب خود را درون یک دستگاه موتورسیکلت جاسازی کرده بود، قصد داشت تا با موتورسیکلت به میان دسته های عزاداری برود که با ممانعت پلیس مواجه شد و به همین علت بمب را همان جا منفجر می کند. این انفجار به دلیل دور بودن عزاداران از محل بمب گذاری، تنها به کشته شدن سه نفر از نیروهای پلیس و زخمی شدن ده تن دیگر انجامید. شیعیان پاکستان اعلام کردند سه روز برای شهدای اربعین حسینی عزاداری می کنند.[24]
در حملۀ دیگری که به عزاداران حسینی انجام شد، دست کم 25 عزادار حسینی در نتیجه حمله انتحاری به مراسم عزای حسینی(ع) در کراچی به شهادت رسیدند.[25]
2- کشتار زائران اربعین در کویته
در آستانه اربعین، حمله انتحاری به اتوبوس زائران شیعه پاکستان که در جاده کویته و در فاصله ۳ هزار و ۲۰۰ کیلومتری کربلا در حرکت بود، منجر به کشته شدن ۱۹ تن از مسافران پاکستانی شد. ظاهراً حملات به زائران اربعین، به هزاران کیلومتر دورتر از کربلا و کشورهای اطراف رسیده است.[26] روز گذشته سه اتوبوس حامل زائران پاکستانی که از شهر کویته پاکستان به سمت تفتان در حرکت بودند و قصد داشتند ابتدا به مشهد و از آن جا به کربلا بروند، در منطقه «مستونگ» مورد حمله انتحاری قرار گرفتند. آسوشیتدپرس نوشت: یک فرد موتورسوار که حامل مقادیر زیادی مواد منفجره بود، خودش را به یکی از اتوبوس ها کوبید و منفجر شد که منجر به نابودی کامل آن اتوبوس شد. زائران پاکستانی داخل آن اتوبوس قصد فرار داشتند، اما نتوانستند و در همان جا سوختند. سرنشینان این اتوبوس ها از شهرهای پاراچنار، لاهور، راولپندی و بوتان و تعدادی از آنان زنان و کودکان بودند.
منابع رسمی تعداد کشته شدگان را ۱۹ تن اعلام کردند، اما برخی منابع غیررسمی نوشتند که تقریباً همه ۴۵سرنشین اتوبوس سوختند و فقط چند نفر از آنان توانستند جان سالم به در ببرند. در این میان اتوبوس دوم اندکی صدمه دید و به اتوبوس سوم صدمه ای وارد نشد. یکی از مقامات عالی رتبه دولتی در کویته نیز گفت: در این کاروان زیارتی، حدود ۱۸۰ زائر شیعه بودند که در اثر این انفجار یکی از اتوبوس ها با حدود ۴۵ سرنشین، به شدت خسارت دید. این رویداد در ناحیه مستونگ در استان ناآرام بلوچستان پاکستان رخ داده است. مستونگ در ۳۰ کیلومتری شهر کویته قرار دارد. شیعیان در این استان در اقلیت هستند و هر از گاهی هدف حملات مرگبار قرار می گیرند. مقامات امنیتی پاکستان متهم ردیف اول این حمله وحشیانه را «لشکر جهنگوی» که ضدشیعه ترین گروه تروریستی پاکستان است، می دانند. این حمله انتحاری در حالی رخ داد که یک روز پیش از آن طالبان ۲۱ پلیس پاکستانی را شبانه ربوده و قتل عام کرده بود.[27]
سرکوبی خونین اربعین شهدا در دوران پهلوی در ایران
یکی از اموری که نشان دهنده خلوص انقلاب اسلامی ایران در آموزه های اسلام است، به کار رفتن نمادها و آیین هایی است که ریشه در فرهنگ دینی اسلام دارد. رهبران سیاسی و فکری انقلاب اسلامی با استفاده از این نمادها، از سویی نشان دادند که آموزه های دین تا چه میزان در مردم ایران اثرگذار است و از سوی دیگر، ظرفیت های ناشناخته و پنهان فرهنگ دینی را فعال ساختند. از جمله ی این نمادها و آیین ها که بر روند پیروزی نهضت انقلاب اسلامی تأثیری شگرف داشت، نهضت «اربعینیه» یا «چهلم»های سیاسی بود. اربعین یا چهلمین روز درگذشت هر فرد مسلمان، با تمامی سادگی و عبادی بودن خود، در جریان مبارزات مردم ایران علیه رژیم پهلوی، رنگ وبویی تازه به خود گرفت و به محفل سیاسی تمام عیاری بدل شد.[28] آنچه در ایران سال های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی، به نهضت «اربعینیه» معروف شد، از شهادت آیت الله مصطفی خمینی& آغاز شد و با قیام مردم قم در 19 دی ماه 1356 و چهلم شهدای قیام مردم قم در تبریز در تاریخ 29 بهمن 1356 و چهلم شهدای قیام مردم تبریز در یزد در تاریخ 10 فروردین 1357 و ادامۀ قیام ها در سایر شهرها گره خورد.
تبدیل اربعین شهدا به مراسمی سیاسی در نهضت مردم ایران علیه خاندان پهلوی، به اول آبان 1356 بازمی گردد. شهادت مرموز آیت الله مصطفی خمینی که با هدف تضعیف روحیه رهبر انقلاب ایران تدارک دیده شد، کاملاً تأثیر عکس داشت و ضمن دمیدن روحی تازه به جریان مبارزات، نفوذ فوق العاده امام خمینی در میان اقشار مردم را نشان داد. فردای شهادت آیت الله مصطفی خمینی، حوزه های علمیه در نجف و قم و تهران تعطیل شد و علمای تراز اول ایران با برگزاری مجالس ختم، یاد و نام این روحانی مبارز را گرامی داشتند. با نگاه به اسناد بر جای مانده از ساواک، روشن می شود که مسئولین این سازمان امنیتی، به هیچ وجه برپایی مجالس ختم و بزرگداشت این شهید را، آن هم به این گستردگی که در اسناد این سازمان آمده، پیش بینی نمی کردند. به همین سبب، مدیر اداره کل سوم (پرویز ثابتی) با صدور دستور العملی برای مراکز ساواک در شهر های مختلف، از آنان می خواهد که مراقب برپایی مجالس ختم آیت الله سید مصطفی خمینی باشند و اگر تمجیدی از آیت الله خمینی شد، از برگزاری مجالس جلوگیری کنند. گستره این مجالس در سراسر کشور به گونه ای بود که می توان گفت فضای سیاسی کشور در این برهه از زمان، تحت تأثیر مستقیم این حادثه و بیشترین دل مشغولی نیرو های امنیتی و انتظامی رژیم شاه متوجه این امر بوده است.[29]
نهضت «اربعینیه» یا «چهلم سیاسی» شهدای قم و تبریز و یزد روحی تازه به نهضت انقلاب اسلامی ایران بخشید؛ به طوری که در مدت یک سال، به سرنگونی کامل رژیم پهلوی انجامید. این نهضت، که با بهره گیری از آیین مذهبی تشیع آغاز شد، پیش از همه، چیز موجبات شناساندن محبوبیت و نفوذ رهبر ایران را در میان مردم نمایان ساخت و از سوی دیگر، آزادسازی پتانسیل عظیم نیروهای مردمی را به همراه داشت. نیروهای انقلابی از پس چهلم های سیاسی، بیش از پیش با یکدیگر متحد شدند و همین اتحاد و یک دستی بود که قطار انقلاب اسلامی را تا ایستگاه پیروزی به جلو راند.[30]
اربعین خونین 1964 زنگبار
بدون شک اربعین خونین زنگبار در ردیف چهارمین مراسم مشهور اربعین در جهان به شمار می رود که در نوع خود منحصر به فرد و نمادین است. کاربرد اصطلاح فارسی «چهلم» نشان می دهد که بانیان این مراسم در قاره آفریقا و منطقه زنگبار، ایرانیانی بوده اند که به مناطق شرق آفریقا مهاجرت کرده اند و با برپایی مراسم عزاداری در اربعین سالار شهیدان، اقدام بـه تـرویـج مـذهـب حـقه تشیع در این بلاد اسلامی نموده اند.[31]
امـروزه شیعیان منطقه شرق آفریقا با برگزاری منسجم مراسم عاشورا در دارالسلام (تانزانیا)، خود را آماده برگزاری مراسم چهلم (اربعین) در زنگبار می نمایند و این مراسم هر ساله در اربعین حسینی، با شکوه خاصی به مدت سه روز در زنگبار برگزار می شود. تحقیقات میدانی انجام شده نشان می دهد که در دو سده اخیر، ایرانیان و علمای ایرانی مقیم بلاد «زنج» که بیشترین جمعیت شیعه و قدرتمندترین تشکیلات مالی شیعیان در آفریقا هستند، با برگزاری مراسم عزاداری و سینه زنی در کشور زنگبار، نقش مهمی در ترویج فرهنگ تشیع و دعوت مردم بومی به این مذهب داشته اند و وجود اماکنی همچون: تعزیه خانه حسینی، چایخانه و اشعار فارسی در نوحه های عزاداری و سبک سینه زنی بوشهری در میان عزاداران، نشان از تأثیر گسترده شیوه عزاداری ایرانیان در این خطه از جهان دارد. مراسم اربعین زنگبار تا سه روز ادامه دارد و در این روزها آحاد شیعیان و سالخوردگان به صورت گسترده در آن شرکت می کنند.
در سال 1964 «عبید کرومه» در زنگبار به قدرت رسید و یک رژیم مارکسیستی ـ لنینیستی را برقرار کرد و از همان ابتدا و حتی پس از اتحاد با تانزانیا حکومت رعب و وحشت را در زنگبار برقرار کرد. در ابتدای حکومت او، به اخراج ایرانیان و شیعیان و مصادره اموال و حسینیه های آنها به بهانه عمومی کردن دارایی ها پرداختند و اموال اعراب و شیعیان را به تاراج بردند. هزاران عرب و هندی که از قرن ها پیش در این جزیره اقامت داشتند، اموالشان توسط رژیم کرومه مصادره شد و آنها ناگزیر به ترک زنگبار شدند. او در دوران حکومتش اعراب، هندی ها و دیگر اقوام غیرسیاهپوست که هنوز در زنگبار سکونت داشتند را لحظه ای آسوده نگذاشت و با دستورات غیرانسانی و تبعیض آمیز، زندگی را برای آنها به کابوس تبدیل کرده بود و حتی آنها را مجبور کرده بود تا دختران نوجوانشان را به ازدواج سیاهپوستان سالمند درآورند. برخی از مدارس و اماکن شیعی را مصادره و به بهانه آموزش در اختیار مدارس بومیان این کشور قرار دادند. مسجد قدیمی شیعیان و مقبره برخی از مبلغین و علمای ایرانی توسط کمونیست ها ویران شد. فجیع ترین جنایت کمونیست های زنگبار کشتار شیعیان «خوجه» در مراسم اربعین ۱۹۶۴ میلادی بود که باعث شد رفته رفته شیعیان هندی و ایرانیان که جمعیتشان بیش از ده هزار نفر بود، از این جزیره کوچ کرده و به دارالسلام و دیگر کشورها مهاجرت کنند.[32]
سرانجام در روز هفتم آوریل سال ۱۹۷۲ میلادی عبید کرومه در یک سوءقصد کشته شد و اقلیت های قومی زنگبار تا اندازه ای از فشار حکومت سیاهپوستان رها شدند. با این حال شیعیان برای آن که اماکن موجود فعلی را از دست ندهند، هر ساله با برپایی مراسم چهلم، اقدام به بازگشایی این حسینیه ها می کنند تا بهانه دولت لائیک برای مصادره احتمالی آنها را بگیرند. از این جهت، شیعیان در این ایام با حضور در تعزیه خانه حسینی و محفل حضرت ابالفضل العباس(ع) محفل شاه خراسان، محفل بی بی فاطمه و مسجد حجت و ثقةالاسلام، به نوحه خوانی و سینه زنی می پردازند و با پذیرایی و دادن نذر به شیعیان و مردم محلی، یاد و خاطره اربعین باشکوه زنگبار را در اذهان زنده می کنند.[33] شیعیان هندی تباری که در سال های 1940 میلادی در زنگبار به دنیا آمدند و بسیاری از آنها در سال های منتهی به دهه 70 میلادی مجبور به ترک این کشور بـه دلـیـل تغییر حکومت و فشار سیاسی بر شیعیان و مهاجرت به کشورهای اطراف شدند، هر ساله در سنتی قدیمی با شرکت در مراسم چهلم، یاد اجداد خود را زنده نگه داشته و با انتقال این سنت به فرزندان خود، در صدد حفظ هویت مذهبی و فرهنگی خود برآمده اند.
امروزه شیعیان در روزهای منتهی به 20 صفر، از طریق دریا و هوا خود را به زنگبار رسانده و برای مراسم اربعین آمـاده می شوند و هتـل ها و مسافرخانه های متعلق به شیعیان، به صورت رایگان در اختیار آنها قرار می گیرد. بـدون شک، مراسم اربعین زنگبار از قدیمی ترین مناسبت های مذهبی در قاره آفریقا شمرده می شود و چون دولت لائیک زنگبار احساس وظیفه ای برای حفظ این نماد اسلامی شیعی ندارد، برای ثبت آن در یونسکو فعالیتی نکرده است و ثبت این واقعه به عنوان میراث معنوی جهان تشیع، از ضروریات است.
نتیجه گیری
بزرگداشت نهضت عاشورا در چهلمین روز پس از آن، یعنی روز اربعین همواره مورد توجه ویژه اهل بیت(ع) بوده است. با توجه به آموزه های مکتب اهل بیت(ع) از دیرباز شیعیان عزاداری روز اربعین را باشکوه بسیار برگزار می کنند. طبعاً برگزاری این شعائر موجب جلب توجه قلوب مسلمانان به مکتب اهل بیت در طول تاریخ شده است. به همین دلیل دشمنان مکتب تشیع همواره به شیوه های مختلف، مراسم اربعین را مورد حمله قرار داده اند؛ به گونه ای که در طول تاریخ، اربعین های خونین متعددی شکل گرفته است. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و رشد گرایش به مکتب اهل بیت(ع) در جهان، حملات خونین به شعائر شیعه از جمله مراسم اربعین با هدایت استکبار فزونی گرفت و در سال های اخیر شاهد حملات خونبار بسیاری علیه مراسم اربعین در کشورهای مختلف اسلامی بوده ایم که گزارش برخی از آنها در این نوشتار ارائه گردید.
اما این حملات خونین نه تنها شعائر مذهبی شیعه در اربعین حسینی را متوقف نکرد، بلکه امروزه اربعین حسینی به روز جهانی وحدت مسلمین در مقابل جریان های استکباری و تکفیری تبدیل شده است. اگرچه رسانه ها و تبلیغات دشمنان شیعه می کوشند تا حرکت میلیونی و بی نظیر اربعین را اقدامی صرفاً مذهبی و به دور از گرایش های اجتماعی و سیاسی نشان دهند، ولی اگر نفس این حماسۀ بزرگ سیاسی و اجتماعی نبود، این گونه مورد حملات خونبار دشمنان قرار نمی گرفت. از سوی دیگر با هیچ عقلی نمی توان وجوه سیاسی را از این حماسه بزرگ تفکیک کرد. بر همین اساس نمی توان از کنار آتش زدن تصاویر آل خلیفه و آل سعود تا شعارهایی که علیه آنان در مسیر راهپیمایی سر داده می شود، به سادگی گذشت. شعار «الموت لاسرائیل» همانند «لبیک یا حسین» به گوش می رسید که این حاصل رشد بصیرت شیعه به واسطۀ شعائر حسینی نظیر اربعین است. همچنین هزاران دانشجوی ایرانی و دیگر مسلمانان شیعه، با شعار «لبیک یا خامنه ای»، «لبیک یا حسین»، «الموت لامریکا» و «الموت لاسرائیل» پیام بیداری همه زائران امام حسین(ع) را که از سراسر جهان عازم کربلای معلی شده بودند را به جهانیان ابلاغ کردند.
به هر تقدیر اربعین حسینی به رغم اقدامات خشونت بار دولت های سرکوب گر و گروه های تکفیری تروریستی هر ساله باشکوه تر می شود و راهپیمایی پیاده به سوی کربلا در ایام اربعین که به گواه آمارهای رسمی رسانه های غیراسلامی بزرگ ترین راهپیمایی کمی و کیفی جهان است، عملا به نماد قدرت شیعه تبدیل شده است و می تواند به تزلزل و نابودی سیاست های آمریکا، رژیم صهیونیستی و دست نشاندگان آنها در منطقه بیانجامد. همان گونه که مقام معظم رهبری فرمودند، شروع مغناطیس حسینی در روز اربعین است و این حماسه، با تنها با شور و شعور حسینی رقم می خورد.[34]
پی‌نوشت‌ها
[1]. بنابراین نقل‌ها، در همان اربعین اول، کاروان اسرای اهل بیت^ در راه بازگشت از شام و بر سر راه مدینه، از کربلا گذشتند و با جابر دیدار کردند. البته برخی از مورخان نیز آن را نفی کرده و نپذیرفته‌‌اند؛ از جمله مرحوم محدث قمی در «منتهی الامال» دلایلی ذکر می‌‌کند که دیدار اهل‌‌بیت از کربلا در اربعین اول نبوده است. شهید محراب مرحوم حاج سید محمدعلی قاضی طباطبایی& کتاب مفصلی با نام «تحقیق در باره اولین اربعین حضرت سیدالشهدا× » درباره اربعین نوشت که اخیرا هم به شکل تازه و زیبایی چاپ شده است. هدف ایشان از نگارش این اثر آن بود که ثابت کند، آمدن اسرا از شام به کربلا در نخستین اربعین، بعید نیست. این کتاب که در نهصد صفحه چاپ شده، مشتمل بر تحقیقات حاشیه‌‌ای فراوانی درباره کربلاست که بسیارمفید و جالب است. جایگاه اربعین، گفت‌وگو با استاد رسول جعفریان، روزنامه رسالت، شماره 6377، نشانی در فضای مجازی:

http://www.hawzah.net/fa/article/articleview/93324

[2]. اهمیت اربعین حسینی در کلام مقام معظم رهبری، اختصاصی پایگاه حوزه، ‎1391/10/7، نشانی در فضای مجازیwww.hawzah.net/fa/article/articleview/93320
[3]. در این باره رک: مجموعه ورام، ص 35؛ میرزا حسین نوری، مستدرک الوسائل، ج 9، ص 329؛ طبرسی، الاحتجاج، ص 84؛ محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 53، ص 200؛ محمدعلی قاضی طباطبائی، اربعین، ص 386.
[4]. سیدصمصام‌‌الدین قوامی، اربعین شناسنامه تاریخی شیعیان.
http://www.shia-news.com/fa/news/64869
[5]. همان.
[6]. در کتاب «انتفاضه صفر الاسلامیه» به قلم رعد الموسوی که خود از شاهدان حادثه بوده، مبسوط این حادثه نقل شده است. در مجله پیام انقلاب نیز در سال 64 و 65 (شماره های 156 تا 163) گزارشی مفصل از آن اربعین سرخ آمده است. در سلسله مقالات «فصلنامه زیارت» به قلم نویسنده، به نقل از جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، قم، نشر معروف 1386، ص 46 و 47.
[7]. بنا به فرموده امام حسن عسکری× یکی از نشانه‌‌های مؤمن، زیارت سیدالشهدا در روز اربعین است؛ زیارتی که با پای پیاده رفتنِ آن هم «موضوعیت» دارد؛ چرا که امام صادق× به یکی از دوستان خود می‌فرماید: قبر حسین× را زیارت کن و ترک مکن. پرسیدم: ثواب کسى که آن حضرت را زیارت کند چیست؟ فرمود: کسى که با پای پیاده به زیارت امام حسین× برود، خداوند به هر قدمى که برمى‏دارد یک حسنه برایش نوشته و یک گناه از او محو مى‏فرماید و یک درجه مرتبه‏اش را بالا مى‏برد.
[8]. رسانه‌های مختلف که ایام اربعین را در مسیرهای منتهی به کربلا رصد می‌کنند، اذعان کرده‌اند که جمعیت زائران حضرت اباعبدالله× در روز اربعین به حدود 20 میلیون نفر می‌رسد. در فهرست سایت wikipedia بعد از مراسم اربعین مراسم وداع ملت ایران با امام در سال 1989 در رده‌ بعدی قرار گرفته است. رهیاب نیوز، ۲۶ آذر ۱۳۹۲، کد خبر: ۲۹۶۶۴.
[9]. امسال نیز منابع عراقی اعلام کردند: هیئتی از واتیکان که در عراق به سر می‌‌برد، در مراسم پیاده‌‌روی زائران اربعین حسینی شرکت کرد. این منابع افزودند: ریاست این هئیت واتیکان را «مونستنیور لیبریو آندریاتا» بر عهده داشت و حدود یک کیلومتر از شهر ناصریه به سوی کربلا را با زائران حسینی طی کرد. برخی از شخصیت‌های دینی مسیحی عراقی نیز این هیئت واتیکان را همراهی کردند. لیبریو گفت: همزمان شدن دیدار ما از شهر تاریخی اور با حرکت مسلمانان عراقی به سوی کربلا و اربعین امام حسین× در کربلا جالب است. ما در راه خود متوجه حرکت زائران حسینی با پای پیاده به سوی کربلا شدیم و با آنها همگام شدیم.
[11]. وبسایت تابناک، حمله خمپاره‌ای به عزاداران اربعین حسینی، کد خبر: ۳۶۶۱۴۲، ۳۰ آذر ۱۳۹۲.
[12]. همان حمله تروریستی به زائران اربعین حسینی، کد خبر: ۳۶۵۴۰۳، ۲۶ آذر ۱۳۹۲.
[14]. اربعین خونین در کربلا، قتل‌‌عام شیعیان تنها راه باقی‌مانده برای تروریست‌ها جهت ایجاد شکاف در عراق است، شنبه 17 بهمن 1388.
http://www.khabaronline.ir/%28X%281%29S%28fzkoke015hoeqfy5gibaew1uk%29%2...

[15] . http://www.ghatreh.com/news/nn17046388.
[16]. مؤسسه مولکولی دارویی (IMM) در کالیفرنیای آمریکا، مقاله «بیوتروریسم و عوامل آن»
[17] .www.yjc.ir
[18]. گزارش فارس به نقل از خبرگزاری عراقی ابا.
[19]. همان.
[20]. نیروهای بیداری، از شبه‌‌نظامیان اهل سنت هم‌پیمان دولت بغداد و با هدف مقابله با القاعده و افراطیون در مناطق سُنی‌‌نشین عراق تشکیل شده است. در این باره رک: ویکی پدیا عربی، مدخل «المجلس الوطني لإنقاذ العراق»
[21]. اربعین خونین در عراق، جمعه ۲۹ آذر ۱۳۹۲، مرجع : جام ، کد مطلب: 293715
http://www.afkarnews.ir/vdcezx8wnjh8ofi.b9bj.html.
[22]. العالم ، شهادت 36 تن در حمله به زائران در عراق ،جمعه 29 آذر 1392:
http://fa.alalam.ir/news/1546364 sthash.lcCsyWHc.dpuf.
[23]. گزارش خبرنگار ابنا از پاکستان.
[24]. خبر اختصاصی ابنا:
http://www.abna.co/data.asp?lang=1&Id=222587.
[25] .http://www.farsnews.com/printable.php?nn=8811160773.
[26]. دوشنبه، 11 دی 1391، يك‌شنبه خونين شيعيان پاكستان در ۳۲۰۰ كيلومتري كربلا، منابع پیشین.
[27]. http://www.khabarestan.net/1389-04-20-11-02-59..
[28]. مصطفی شایسته، گروه تاریخ برهان، نشانی در فضای مجازی:
www.afghanistan.shafaqna.com.
[29]. شهادت آیت‌الله مصطفی خمینی به روایت همسرش در نشریه الکترونیکی دوران: http://dowran.ir
[30]. ttp://borhan.ir/NSite/FullStory/News/?Id=6895
[31]. یاسر کنعانی، چگونگی پیدایش و برپایی مراسم اربعین حسینی در زنگبار:
http://www.hawzah.net/fa/magazine/magart/5658/7720/97701
[32]. پيشينه تاريخي تشيع و ايرانيان در تانزانيا و زنگبار، پایگاه اطلاع‌‌رسانی شیعه‌‌نیوز:
http://www.shia-news.com/fa/news/13151.
[33] .http://www.aftabir.com/lifestyle/view/166845.
[34] .http://telexnews.com/fa/pages/?cid=29664.